10.02.1979
Edvard Kardelj bio je jedan od najistaknutijih rukovodioca jugoslovenskog revolucionarnog pokreta, sudionik Narodnooslobodilačke borbe, član Predsedništva CK SKJ i Predsjedništva SFRJ, general-pukovnik JNA u rezervi, dvostruki junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije. U toku ilegalnog partijskog rada bio je poznat pod pseudonimima Bevc, Krištof i Sperans.
Biografija
Rođen je 27. januara 1910. godine u Ljubljani. Potiče iz radničke porodice, njegov otac Edvard bio je krojački radnik i član Socijaldemokratske stranke, a majka radnica u tvornici duhana i sindikalist. Još od ranog djetinjstva, pored svojih roditelja, došao je u dodir s idejama radničkog pokreta, a kasnije i u dodir s radničkim kulturno-prosvjetnim društvom „Sloboda“.
Nakon završetka građanske škole, upisao je Učiteljsku školu u Ljubljani. Za vrijeme školovanja, 1926. godine, postao je član Saveza komunističke omladine Jugoslavije, radio u ilegalnim marksističkim kružocima u školi i sudjelovao u drugim akcijama radničke omladine - u radu i rasturanju materijala ilegalnih štamparija, štrajkovima i dr. Početkom 1928. godine postao je član Mesnog komiteta SKOJ-a za Ljubljanu, naredne godine član, a potom i sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Sloveniju. Kao rukovodilac SKOJ-a organizirao je aktivnost radničke omladine i surađivao u reviji „Mladina“. U članstvo Komunističke partije Jugoslavije primljen je 1928. godine.
Godine 1929. završio je Učiteljsku školu, ali je decembra iste godine bio uhapšen i u istražnom zatvoru proveo mjesec dana. Krajem februara 1930. godine ponovo je uhapšen u policijskoj provali koja je nastala u Centralnom komitetu SKOJ-a u Beogradu. Poslje ponovnog hapšenja bio je prebačen u beogradski zatvor „Glavnjaču“, gdje je sedam mjeseci proveo u istražnom zatvoru. Septembra 1930. godine izveden je pred Državni sud za zaštitu države, koji ga je zbog komunističkog djelovanja, osudio na dvije godine strogog zatvora. Zatvorsku kaznu je izdržao u zatvoru „Zabela“ kod Požarevca.
Po izlasku iz zatvora, početkom 1932. godine, vratio se u Ljubljanu, gdje je zajedno s Borisom Kidričem i još nekoliko istaknutih slovenskih komunista, obnovio rad Pokrajinskog komiteta KPJ za Sloveniju i radio na obnovi partijskih i skojevskih organizacija, koje su bile razbijene u prvim godinama šestojanuarske diktature. Kao član Pokrajinskog komiteta, prvenstveno je radio na razrađivanju političke i idejne akcije Komunističke partije, posebno u borbi za veći utjecaj komunista među radnicima. Sudjelovao je u pokretanju legalnih partijskih publikacija - „Književnost“, „Nova knjiga“, „Ljudska Pravica“, „Mlada knjižica“ i sam se baveći publicističkim radom. Uoči Drugog svjetskog rata surađivao je u „Proleteru“, „Sobodnosti“, „Večerniku“, „Slovenskom poročevalcu“, „Izrazu“ i dr. Svoje radove objavljivao je u periodu ilegalnosti pod različitim pseudonima - Tone Brodar, Ivan Kovač, J. Bevc, Levc, Ivan Ukmar, Petar Lovrić i dr.
Godine 1934. sudjelovao je u organiziranju Četvrte pokrajinske konferencije KPJ za Sloveniju, koja je održana sredinom septembra, u Medvodama kod Ljubljane. Na ovoj konferenciji održao je referat „O zadacima pokrajinske organizacije KPJ za Sloveniju u odnosu na seljačko i nacionalno pitanje“. Pošto je Kardelj bio među onim jugoslavenskim komunistima koji su uočili potrebu za promjenama u tadašnjoj politici komunističkog pokreta, a posebno neophodnost premašivanja sektaštva, koje je godinama dominiralo u radu Komunističke partije Jugoslavije, on je često bio kritiziran od strane tadašnjeg rukovodstva KPJ ili pojedinih instruktora, koji su po nalogu CK KPJ, iz inostranstva dolazili na ilegalni rad u zemlju. Za politički rad Edvarda Kardelja, veliki značaj su imali susreti i razgovori s Josipom Brozom Titom, koji je kao član Politbiroa CK KPJ, u septembru 1934. godine, boravio u Hrvatskoj i Sloveniji, gdje je pomagao u organiziranju i radu pokrajinskih partijskih konferencija.
Kao poznati komunist, Kardelj je više puta hapšen i proganjan od policije, pa je to bio i jedan od razloga što je, odlukom CK KPJ, bio upućen na partijski rad u Sovjetski Savez, novembra 1934. godine. U Sovjetskom Savezu, u kojem je boravio dvije godine, bavio se, pre svega, političko-ekonomskim studijama, proučavao historiju i filozofiju, i radio u sekciji KPJ u Kominterni. U Moskvi je pohađao Međunarodnu lenjinsku školu i bavio se predavačkom djelatnošću. U istoj školi, kao i na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada, predavao je historiju međunarodnog radničkog i socijalističkog pokreta i Kominterne, historiju radničkog pokreta Jugoslavije, kao i neke predmete iz oblasti političke prakse.
Za vrijeme Sedmog kongresa Komunističke internacionale, u ljeto 1935. godine, prisustvovao je pojedinim sjednicama delegacije KPJ, koja je sudjelovala u radu Kongresa, a posebno je sudjelovao u radu tzv. „Slovenačke komisije“, po čijem je nalogu napisao više tekstova za listove i časopise u zemlji. U Moskvi je preveo i poznato delo Vladimira Iliča Lenjina „Materijalizam i empiriokriticizam“. Kao član aktiva KPJ u Moskvi, sudjelovao je i na partijskom savjetovanju na kojem je donijeta odluka da rukovodstvo KPJ pređe u zemlju.
Na zahtjev Josipa Broza Tita, koji je, nalazeći se na ilegalnom partijskom radu u zemlji, uputio Centralnom komitetu KPJ, Kardelj se, početkom 1937. godine vratio u Jugoslaviju. Kratko je boravio i u Parizu, sjedištu CK KPJ, gdje je radio na izradi dokumenata za Osnivački kongres Komunističke partije Slovenije i sudjelovao na nekoliko sjednica Politbiroa CK KPJ.
Osnivanje KP Slovenije
Sredinom februara 1937. godine Kardelj je stigao u Sloveniju, gdje se odmah uključio u pripreme za Osnivački kongres Komunističke partije Slovenije, koji je održan 18. aprila iste godine. Bio je i autor Manifesta osnivačkog kongresa u kojem je izložena programska orijentacija slovenačkog revolucionarnog pokreta, zasnovana na „spajanju borbe protiv fašističke opasnosti spolja i borbom za duboke unutrašnje demokratske promjene“.
Na Kongresu je izabran za člana Centralnog komiteta KP Slovenije, a nekoliko dana kasnije sudjelovao je u radu Prve konferencije KP Slovenije, održane 21. aprila 1938. godine. Maja iste godine ušao je u Privremeno rukovodstvo KPJ, koje je Josip Broz Tito formirao u zemlji, a koje je kasnije preraslo u Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije. U ljeto iste godine, Kardelj je proveo nekoliko mjeseci u Parizu, na radu u CK KPJ.
Početkom 1938. godine, Kardelj je uspeo da se legalizira ali ga je policija, juna iste godine, ponovo uhapsila. U zatvoru je proveo četiri mjeseca, a potom je ponovo prešao u ilegalnost. Za vrijeme boravka u zatvoru, pripremio je studiju o razvitku slovenačkog nacionalnog pitanja. Smatrajući da je nacionalno pitanje jedan od najvećih društvenih problema Kraljevine Jugoslavije, Kardelj se ovim pitanjem počeo rano baviti, pa je još 1933. godine, pod pseudonimom Tone Brodar, u časopisu „Književnost“ objavio tekst „Nacionalno pitanje kao naučno pitanje“ (sloven. Nacionalno vprašanje kot znanstveno vprašanje). Godine 1939. izašla je njegova studija „Razvitak slovenačkog nacionalnog pitanja“ (sloven. Razvoj slovenskoga vrpašanja), pod pseudonimom Sperans. Mada je tadašnja cenzura, ovu knjigu, zbog antifašističkih tendencija, ubrzo poslje odlaska iz štampe zapljenila, komunisti su uspeli da ilegalnim putem gotovo cijeli tiraž rašire po zemlji.
Marta 1939. godine Edvard Kardelj je prisustvovao prvoj sjednici Centralnog komiteta KPJ, koju je Josip Broz Tito sazvao poslje povratka iz Moskve i riješenja krize položaja KPJ u Kominterni. Na ovoj sjednici Kardelj je izabran u Sekreterijat Politbiroa i povjereno mu je uređivanje partijskog lista „Proletera“. Sudjelovao je na savjetovanju rukovodećeg partijskog aktiva KPJ, održanog 9. i 10. juna 1939. godine u Tacenu, u Sloveniji, na kojem je podnio referat „O političkoj situaciji i međunarodnom položaju“. Bio je jedan od redaktora Proglasa CK KPJ povodom početka Drugog svjetskog rata, septembra 1939. godine. Sudjelovao je u organiziranju i radu Druge konferencije KP Slovenije, održane 31. decembra 1939. i 1. januara 1940. godine. Tada je, povodom otvaranja koncentracionih logora za komuniste i antifašiste, uputio „Otvoreno pismo“ dr. Vlatku Mačeku, potpredsjedniku Jugoslovenske kraljevske vlade.
Od početka 1940. godine Kardelj je uglavnom živio ilegalno u Zagrebu i radio u Sekreterijatu Politbiroa CK KPJ. Sudjelovao je u radu nacionalnih i pokrajinskih partijskih konferencija u Sloveniji, Hrvatskoj i Dalmaciji i u pripremama za Petu zemaljsku konferenciju, na kojoj je podnio „Politički referat“ i ponovo izabran u Centralni komitet i Politbiro. Tokom februara i marta 1941. godine držao je predavanja na partijskoj školi koju je organizirao Politbiro CK KPJ.
NOB
Napad Sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju zatekao je Kardelja u Beogradu, gdje se nalazio kao delegat CK KPJ, koji je trebalo da surađuje s Pokrajinskim komitetom KPJ za Srbiju. Odmah poslje napada, vratio se u Zagreb, gdje je sudjelovao na sjednici CK KPJ, održanoj 10. aprila. Ubrzo potom je prešao u Ljubljanu gdje je sudjelovao u osnivanju Oslobodilačkog fronta Slovenije (sloven. Osvobodilna fronta Slovenije), kada je izabran za potpredsjednika njenog Izvršnog odbora. Potom je sudjelovao na Majskom savjetovanju CK KPJ u Zagrebu, a od septembra 1941. godine, kao predstavnik Politbiroa CK KPJ pri Centralnim komitetima KP Slovenije i KP Hrvatske, radio je na organiziranju oružane borbe, zbog čega je naizmjenično boravio u Ljubljani i Zagrebu.
U jesen 1941. godine došao je u Vrhovni štab NOP odreda Jugoslavije, koji se nalazio na oslobođenoj teritoriji zapadne Srbije. Iako na Savetovanju u Stolicama, 26. septembra, nije sudjelovao, zbog teškoća ilegalnog kretanja po okupacionim zonama (javka na koju je stigao u Beograd je bila provaljena, pa je morao da se ponovo vrati u Zagreb, da bi tek nekoliko dana kasnije, preko nove javke, ponovo preko Beograda stigao u Krupanj) izabran je u članstvo Vrhovnog štaba. U oslobođenom Užicu Kardelj je uređivao partijski list „Borbu“, za koju je i napisao nekoliko tekstova. Pored toga radio je i na drugim važnim pitanjima - održavanju veza s partijskim rukovodstvima u neoslobođenim djelovima Jugoslavije, kao i na organiziranju narodne vlasti na oslobođenoj teritoriji.
U toku Prve neprijateljske ofenzive, zajedno s ostalim članovima Vrhovnog štaba, povukao se u Sandžak, a odatle u istočnu Bosnu, gdje je početkom januara 1942. godine sudjelovao na partijskom savjetovanju u Ivančićima. Odmah potom je preko Sarajeva, otišao u Zagreb, gdje je stupio u vezu s Ivom Lolom Ribarom, s kojim je sačinjavao Povjerenstvo Politbiroa CK KPJ za okupirani deo Jugoslavije.
Do marta 1942. godine boravio je u Zagrebu, a potom je prešao u Ljubljanu, gdje je s članovima Glavnog štaba NOP odreda Slovenije radio na organiziranju i jačanju Narodnooslobodilačke borbe u Sloveniji. Jula 1942. godine prebacio se na oslobođenu teritoriju Slovenije, gdje je neprekidno održavao veze s Glavnim štabom Slovenije i Glavnim štabom Hrvatske i radio na organiziranju narodne vlasti, partijskih i drugih organizacija Narodnooslobodilačkog pokreta, kao i jedinica Narodnooslobodilačke vojske.
Na Prvom zasjedanju Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije, održanom 26. novembra 1942. godine u Bihaću, izabran je za potpredsjednika Izvršnog odbora AVNOJ-a. Poslje kapitulacije Italije, septembra 1943. godine sudjelovao u pripremi narodnog zbora u Kočevju, koji je održan 1. oktobra. Potom je oktobra 1943. godine, na poziv Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita, Kardelj se vratio na rad u Vrhovni štab NOV i POJ i CK KPJ, koji se tada nalazio u Jajcu. Tu je 29. novembra 1943. godine sudjelovao na Drugom zasjedanju AVNOJ-a, na kome je izabran u Predsjedništvo AVNOJ-a i imenovan za potpredsjednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije.
Edvard Kardelj je jedan od tvoraca historijskih odluka donesenih na Drugom zasjedanju AVNOJ-a. Od tada on je neprekidno rukovodio radom u izgradnji zakonodavstva Nove jugoslovenske države, na njenom organiziranju i afirmiranju. U toku Narodnooslobodilačke borbe on je napisao nekoliko značajnijih radova i tekstova u kojima je razrađivao osnovna pitanja strategije Narodnooslobodilačkog pokreta, a posebno izgradnje narodne vlasti. Posebno je bio značajan njegov tekst u „Borbi“ od oktobra 1941. godine, u kojem je izložio značaj, karakter i perspektivu Narodnooslobodilačkih odbora.
Juna 1944. godine, zajedno s maršalom Titom, sudjelovao je u pregovorima NKOJ-a s kraljevskom vladom u emigraciji dr. Ivana Šubašića. Od tada se neposredno angažirao u borbi za međunarodno priznanje i učvršćivanje položaja Nove Jugoslavije. Sudjelovao je i u političkim razgovorima s rukovodstvom Sovjetskog Saveza u Moskvi, krajem 1944. godine. Početkom 1945. godine predvodio je partijsku delegaciju u razgovorima s rukovodstvom Otačastvenog fronta Bugarske, u Sofiji.
SFRJ
U cjelom poslijeratnom periodu Kardelj je radio na izgradnji društveno-ekonomskog i političkog sistema socijalističke Jugoslavije. Neposredno je rukovodio radom na izradi Ustava FNRJ iz 1946. godine i stvaranja osnovnih zakona od 1953. godine; bio je predsjednik Ustavne komisije Savezne skupštine koja je pripremala Ustav SFRJ iz 1963. godine; od 1970. godine bio je predsjednik Koordinacione komisije Zajedničke komisije svih veća Savezne skupštine za ustavna pitanja, koja je najprije izradila prijedlog ustavnih amandmana, usvojenih 1971. godine, a zatim pripremila novi Ustav SFRJ, koji je usvojen februara 1974. godine.
Kardelj je bio šef jugoslovenske delegacije na mnogim međunarodnim konferencijama i skupovima: predvodio je jugoslavensku delegaciju na zasjedanjima Saveta ministara pet velikih sila za pripremu mirovnog ugovora u Londonu i Parizu, 1945. godine; na Konferenciji mira u Parizu, 1946. godine; zasjedanju Saveta ministra inostranih poslova u Moskvi, 1947. godine; kao i na više zasjedanja Generalne skupštine Organizacije ujedinjenih nacija, u periodu od 1946. do 1951. godine.
Bio je šef delegacije Komunističke partije Jugoslavije na sastanku predstavnika devet komunističkih i radničkih partija, septembra 1947. godine u Varšavi, na kojem je stvoren Kominform. Predvodio je državno-partijsku delegaciju na razgovorima s rukovodstvom Sovjetskog Saveza i NR Bugarske, u Moskvi početkom 1948. godine, kada je već počelo zahlađivanje odnosa između Sovjetskog Saveza i FNRJ. Bio je sudionik na nekoliko konferencija nesvrstanih zemalja i nekih drugih međunarodnih skupova, a kao predstavnik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, obišao je mnoge zemlje Afrike, Azije, Europe i Južne Amerike.
Godine 1955. radio je na izradi tzv. „Beogradske deklaracije“, kojom je došlo do sređivanja jugoslavensko-sovjetskih odnosa poslje Staljinove smrti.
Publicistički rad
Pored rada partijskim i državnim funkcijama, Edvard Kardelj se bavio publicističkim i znanstvenim radom, naročito teorijskim istraživanjima na području društvenog razvitka, ekonomske i političke izgradnje socijalističke Jugoslavije, kao i u oblasti međunarodnog radničkog i socijalističkog pokreta i međunarodnih odnosa uopće. Iz područja ekonomske i političke izgradnje socijalističke Jugoslavije, napisao je veliki broj radova i tekstova, koji su obrađivali pitanja izgradnje nove vlasti i socijalističkog društva, kao i radove o mehanizmu direktne socijalističke demokracije, a posebno ideji i praksi socijalističkog samoupravljanja. U svojim teorijskim analizama posebnu pažnju posvetio je općini, koja je predstavlja osnovnu društveno-političku zajednicu, kao i oblicima socijalističkog preobražaja sela.
Važniji radovi su mu:
„Socijalistička demokracija u jugoslavenskoj praksi“, 1954. godina;
„Problemi socijalističke politike na selu“, 1959. godina;
„Put nove Jugoslavija“, 1960. godina;
„Novi Ustav socijalističke Jugoslavija“, 1962. godina;
„Beleške o našoj društvenoj kritici“, 1965. godina;
„Raskršća u razvitku našeg socijalističkog društva“, 1969. godina;
„O osnovama društvenog i političkog uređenja“, 1970. godina;
„Ekonomski i politički odnosi u našem socijalističkom društvu“, 1971. godina;
„Problemi naše socijalističke izgradnje“, 1972. godina;
„Protivrečnosti društvene svojine u suvremenoj socijalističkoj praksi“, 1972. godina;
„Osnovni uzroci i pravci ustavnih promena“, 1973. godina;
„Istorijski koreni nesvrstavanja“, 1975. godina;
„O sistemu samoupravnog planiranja“, 1976. godina;
„Pravci razvoja političkog sistema socijalističkog samoupravljanja“, 1977. godina;
„Slobodni udruženi rad“, 1978. godina;
„razvoj slovenačkog nacionalnog pitanja“;
Izabrane studije, rasprave, govori i tekstovi Edvarda Kardelja bili su objavljeni u devet tomova pod naslovom „Problemi naše socijalističke izgradnje“. Mnogi od njegovih radova prevođeni su i na veliki broj stranih jezika.
Priznanja
Sahranjen je u Grobnici narodnih heroja, koja se nalazi u parku iza zgrade Narodne skupštine Slovenije u centru Ljubljane. Sveučilište u Ljubljani je nosilo ime Univerzitet „Edvarda Kardelja“, kao i lučki grad Ploče, planski izgrađen u Hrvatskoj, koji se u periodu od 1950. do 1954. i od 1980. od 1990. godine zvao Kardeljevo.
Izvor: Edvard Kardelj
