06.05.1941 - 09.05.1941
Masovno hapšenje srpskih muškaraca na području kotara Veljun ustaše su počele 6. maja 1941. Iz Zagreba su u Hrvatski Blagaj stigla dva kamiona ustaša koji su, uz podršku ustaša iz Hrvatskog Blagaja i Slunja, izvršili hapšenje i ubijanje lokalnih Srba. Ukupno je uhapšeno 625 muškaraca od kojih je dio, pretežno staraca, pušteno kućama, a oko 400 je ubijeno u Hrvatskom Blagaju.
Prema poimeničnim podacima poznato je koliko je stradalih po pojedinim mjestima: Veljun (119), Lapovac (48), Šlivnjak (34), Točak (22), Zagorje (19), Veljunska Glina (18), Sparednjak (17), Stojmerić (12), Bandino Selo (11), Kuzma Perjasička (11), Bogovolja (9), Kosijersko Selo (8), Donji Poloj (8), Vođević Brdo (7), Srpski Blagaj (6), Glinice (5), Crno Vrelo (4), Klanac (4), Cvijanović Brdo (3), Ponorac (2), Snos (2)
Povod za zločin
Postoji više verzija što se dogodilo u aprila 1941. godine kada su ubijeni mlinar Joso Mravunac, njegova supruga, njihovo dvoje djece i njegova majka, dok mu se dvanaestogodišnja kći spasila skočivši u Koranu. Mravunac je bio član lijevog krila HSS-a i projugoslavenski orijentiran. Pomagao je svima, posebno sirotinji kojoj nije naplaćivao uslugu mljevenja žita. Ubojstvo se dogodilo u drugoj polovici aprila 1941, dva tjedna od uspostave NDH.
Istraga i pokolj
Ustaške vlasti provele su istragu i uhvatile više stotina stanovnika tog kraja. Đuro Zatezalo govori o 600 uhvaćenih ljudi, a Slavko Goldstein o 377 osoba, pozivajući se na žandarmerijske izvore. Izvršeno je prepoznavanje, ali preživjela Mravunčeva kći nije prepoznala počinioce. To se nije svidjelo ustašama pa je formirana nova istražna ekipa koja je osumnjičila četrdesetak ljudi. Međutim, ostali zarobljeni nisu pušteni, već pobijeni hladnim oružjem. Vidjevši što se događa, dolaze Talijani su iz Slunja koji su uspjeli spasiti preostalih osamdesetak ljudi.
Zločin je počeo na pravoslavni praznik Đurđevdan, 6. maja 1941. godine i trajao je tri dana, do 9. maja. Žrtve su bile uglavnom neobrazovani seljaci i sirotinja, a u to vrijeme nije bilo nikakvog otpora novim vlastima.
Potkraj devedesetih godina preživjela kći Jose Mravunca promijenila je iskaz i ustvrdila da je na prepoznavanju prepoznala jednog ubojicu, ali nije navela njegovo ime. Smrt porodice Mravunac ustaše su iskoristili kao povod za masovnu likvidaciju Srba iz šire okolice Veljuna. Nakon rata Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora je o tom događaju provela istragu kojom je utvrđeno da su Mravunce ubili sami ustaše kako bi imali povod za osvetu.
Spomen-kosturnica je izgrađena 1950., a nakon 1995. više puta oskvrnjavana; brončane figure ukradene, spomen-ploče djelomično uništene. Kosturnica je kontinuirano izložena najsurovijim napadima ekstremne desnice.
Natpis na ploči na spomen-kosturnici:
"U OVU KOSTURNICU PRENESENI SU IZ JAME U BLAGAJU KOSTI PET STOTINA I DVADESET LJUDI IZ VELJUNA I OKOLNIH SELA, KOJE POKLAŠE FAŠISTI 6. MAJA 1941. GODINE.
TADA SU UBIJENI NIKOLA KUKIĆ I RADOŠ VUJČIĆ, ČLANOVI OKRUŽNOG KOMITETA KOMUNISTIČKE PARTIJE HRVATSKE, KARLOVAC, UNIŠTENA VELJUNSKA ĆELIJA KOMUNISTIČKE PARTIJE OD 25 ČLANOVA I SVI MUŠKARCI OD 16 DO 60 GODINA. SELA SU OSTALA NA OJAĐENIM MAJKAMA, UDOVICAMA, KOJE SU HRANILE DJECU OSVETNIKE I SLALE U BOJ, POD SLAVNI USTANIČKI BARJAK KOMUNISTIČKE PARTIJE I DRUGA TITA. OD 1941. DO 1945. POGIBE IZ OVIH SELA, U BOJU S PUŠKOM U RUCI. 55 BORACA I RUKOVODILACA U VIII. KORDUNAŠKOJ DIVIZIJI POBOJIŠTIMA KORDUNA, LIKE, BOSNE, BANIJE I ŽUMBERKA. NJIHOVE ŽRTVE SU UZIDANE U TEMELJE NOVE JUGOSLAVIJE, KOJE NAROD, PARTIJA I PREŽIVJELI BORCI NE ĆE NIKADA ZABORAVITI, JER:
TI GROBOVI NISU RAKE
VEĆ KOLIJEVKE NOVIH SNAGA...
(ZMAJ JOVA)
(ispod skulpture)
"SNAGA JE NAŠA PLANINSKA RIJEKA,
NJU NEĆE NIKADA USTAVITI NIKO,
NAROD JE OVAJ UMIRATI SVIKO,
U SMRTI SVOJOJ DA NAĐE LIJEKA.
(A. ŠANTIĆ)
(ispod druge skulpture)
"AK' I JESU ODLETJELI ŽDRALI
OSTALI SU TIĆI ŽDRALOVIĆI
HRANIĆEMO TIĆE ŽDRALOVIĆE
NAŠE PLEME IZGINUT NE ĆE
NAŠI DVORI PUSTI OSTAT NE ĆE..."
